W 2009 roku podczas prac konserwatorskich w gniewskiej świątyni natknięto się na kryptę Radziwiłłów. Znaleziskiem od razu zainteresowali się specjaliści, m.in. dr hab. Małgorzata Grupa, archeolog z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W pierwotnym założeniu miano zbadać samą kryptę, jednak cenne znaleziska spowodowały, że wykopaliska przeniosły się na teren całego kościoła. Archeolodzy goszczą w Gniewie już szósty rok, a ich praca przyczyniła się do znacznego przybliżenia wiedzy na temat życia w minionych wiekach.

Badania po raz kolejny potwierdziły istnienie świątyni pogańskiej zlokalizowanej wewnątrz obecnego kościoła. Odkopano też pochodzące z tego samego okresu pochówki dzieci, u których wokół szyi odnaleziono szklane koraliki w zielonym i brązowym kolorze. Budowa świątyni pogańskiej datowana jest wstępnie na drugą połowę XII wieku.

Najwięcej informacji wykopaliska przyniosły jednak na temat populacji ludzkiej i dziejów kościoła od XIV do końca XVIII wieku.

- Podczas tegorocznych wykopalisk w nawie głównej znaleziono pochówek z 1692 roku ks. proboszcza Józefa Martiniego, o którym wizytator pisał, że bardzo dbał o kościół w Gniewie, w Walichnowach i Tymawie. Kolejnym proboszczem w Gniewie był ks. Kazimierz Jungowski, który zmarł 14 stycznia 1726 roku, a pochowany był 28 lutego. Z pogrzebem czekano tak długo, ponieważ z Polski przybyło wiele możnych osób, a uroczystość pogrzebową sprawował opat pelpliński bp Tomasz Czapski. Ks. Jungowskiego pochowano w prezbiterium po prawej stronie ołtarza, co również potwierdziły tegoroczne badania. - W ostatnią drogę, oprócz szat liturgicznych, które mieli na sobie wszyscy księża znalezieni pod posadzką w gniewskim kościele, ubrano go w grube wełniane skarpety i skórzane laczki ocieplone grubym filcem - opowiada dr Małgorzata Grupa.

Na starym przykościelnym cmentarzu, od wschodniej strony świątyni, odkryto ossuarium, a obok pochówek maleńkiego dziecka. Rzadkością jest wkładanie do dziecięcych grobów dewocjonaliów, jednak w tym przypadku dziecko było wyposażone w duży mosiężny krzyż. Na jego spodniej stronie zachowały się odciski najprawdopodobniej lnianej tkaniny w splocie płóciennym 1/1, z której mogła być uszyta koszulka grobowa lub powijaki. Dorośli mieli szkaplerze i medaliki m.in. z przedstawieniem św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego.

Wyposażenie grobowe zmarłych Gniewian i okolicznej szlachty jest wyjątkowo bogate, a liczba szat jedwabnych jest niezwykle imponująca. Jak mówi archeolog Małgorzata Grupa: w badaniach zebrano próbki setek rodzajów jedwabiu i żaden wzór się nie powtarza. Ubiory wykonywane były w żywych kolorach, przewodziły żółcie, brązy, fiolety. W kobiecych strojach natomiast dominowały koronki przy rękawach przepięknych sukien oraz kwiaty przyczepiane do sukni. Na podstawie tych znalezisk powstała kolekcja ubiorów prezentowana podczas spektakli pt. „Moda w obliczu śmierci, czyli sen archeologa”, które odbywały się w lipcu w Gniewie. Celem grupy archeologów była jak najwierniejsza rekonstrukcja strojów wraz z detalami, które znaleziono m.in. Gniewie.

Jeszcze raz badania potwierdziły, że miasto Gniew do końca XVIII wieku było ważnym punktem na mapie Polski i należało do jednych z najlepiej prosperujących w tym regionie. Funkcjonujący od wczesnego średniowiecza port rzeczny przynosił ogromne zyski, co jest doskonale widoczne w grobach jego mieszkańców.

Jak w poprzednich latach, tak i teraz pod opieką dr hab. Małgorzaty Grupy pracują studenci Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, jego absolwenci oraz doktoranci.