Dzisiaj Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, ustanowiony, by upamiętnić blisko 22 tysiące polskich jeńców wojennych zamordowanych strzałem w tył głowy, rozkazem stalinowskich władz. Rosjanie dopiero w latach 90-tych przyznali się do popełnionej zbrodni. W katyńskim lesie polegli także mieszkańcy Tczewa.

Po sowieckiej agresji na Polskę, 17 września 1939 roku, w niewoli sowieckiej znalazło się ok. 250 tys. żołnierzy polskich. Wśród nich było ponad 10 tys. oficerów. Na początku października 1939 roku zwolniono część jeńców - szeregowców. Jednocześnie władze sowieckie rozpoczęły tworzenie obozów, tzw. "oficerskich" w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Ten ostatni przeznaczony był dla polskich policjantów, żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszy więziennych. Wśród wszystkich uwięzionych sporą grupę stanowili oficerowie rezerwy, którzy dostali powołanie do wojska w momencie wybuchu wojny. W cywilu byli lekarzami, inżynierami, nauczycielami, urzędnikami itp. - stanowili cały przekrój przedwojennej, polskiej inteligencji. Prócz nich sowieckimi jeńcami zostali kapelani wojskowi; zarówno katoliccy, jak i protestanccy oraz prawosławni i wyznania mojżeszowego.

Decyzja o wymordowaniu wszystkich więźniów wspomnianych obozów, jak i osadzonych w więzieniach NKWD w przedwojennych, wschodnich województwach Rzeczypospolitej zapadła 5 marca 1940 roku. Podjęło ją Biuro Polityczne KC WKP(b), a więc najwyższe władze sowieckie. W piśmie, które Ławrientij Beria - ludowy komisarz spraw wewnętrznych skierował do Stalina, nazywał jeńców polskich "zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej". Wnioskował w nim o rozpatrzenie "sprawy" w trybie specjalnym "z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary - rozstrzelanie". Ponadto wyroki miały zapadać bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, bez decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia. 3 kwietnia 1940 roku rozpoczęto likwidację obozu w Kozielsku, dwa dni później obozów w Starobielsku i Ostaszkowie. Przez kolejne 6 tygodni polscy więźniowie wywożeni byli w transportach do miejsca kaźni. W Katyniu, strzałem w tył głowy, zamordowano 4404 jeńców obozu w Kozielsku. W Charkowie zgładzono przetrzymywanych wcześniej w Starobielsku (3896 osób). Więźniów Ostaszkowa zamordowano natomiast w Kalininie (obecnie miejscowość nosi nazwę Twer), zaś pogrzebano w Miednoje. Łącznie, w tych egzekucjach zamordowano 14587 polskich jeńców wojennych. Na mocy tej samej decyzji rozstrzelano 7300 Polaków przebywających w różnych więzieniach na terenach włączonych do ZSRS (Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich). Spośród zamordowanych jeńców obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie ocalało 448 osób. Zostały one przewiezione do utworzonego przez NKWD obozu przejściowego w Pawliszczew Borze, a następnie przetransportowano do miasta Griazowiec. Rodziny zamordowanych jeńców zostały natomiast ofiarami masowych deportacji w głąb ZSRS.

13 kwietnia 1943 roku Niemcy podali informację o odkryciu masowych grobów w Katyniu. Władze sowieckie od początku kłamały, zaprzeczając swojej winie w sprawie zbrodni na polskich jeńcach wojennych. Natomiast Niemcy próbowali wykorzystać odkrytą zbrodnię w celach propagandowych oraz w celu wywołania rozdźwięku wśród aliantów. Władze ZSRR dopiero 13 kwietnia 1990 roku przyznały się do zamordowania polskich jeńców wojennych w czasie II wojny światowej. Wśród zgładzonych były również osoby związane z przedwojennym Tczewem oraz Kociewiem.



Jeńcami obozu w Kozielsku, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli:

- Jerzy Józef Bąkowski-Jaxa - naczelnik Sądu Grodzkiego w Tczewie,
- Bolesław Błęcki - kierownik Oddziału Zamiejscowego Sądu Okręgowego w Starogardzie Gdańskim,
- Alfons Józef Bychowski - magister farmacji mieszkający w Tczewie,
- Kazimierz Daszkiewicz- Korybut - absolwent Szkoły Marynarki Handlowej w Tczewie,
- Kazimierz Filipski - od 1921 do 1929 roku przodownik Policji Państwowej w Tczewie,
- Konrad Walerian Hawranke - w latach 1903-1905 uczeń progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie,
- Izydor Janca - w latach 1914-1919 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
- Marcin Kamiński - w latach 1905-1909 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
- Bronisław Józef Lubinkowski - absolwent Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Tczewie,
- Franciszek Nowicki - w latach 1907-1912 uczeń Collegium Marianum w Pelplinie,
- Mieczysław Piotrowski - absolwent Szkoły Morskiej w Tczewie,
- Alfred Popiel - pracownik Ubezpieczalni Społecznej w Tczewie,
- Ludwik Jan Redzimski - nauczyciel Szkoły Powszechnej w Pelplinie,
- Franciszek Jan Staniszewski - inspektor szkolny w Tczewie,
- Zygmunt Szymkiewicz - naczelny Lekarz tczewskiej Ubezpieczalni Społecznej i kierownik Ośrodka Zdrowia w Tczewie,
- Erwin Urbańczyk - w 1920 roku przydzielony do dowództwa wojskowego dworca w Tczewie,
- Zygmunt Nikodem Wojciechowski - absolwent Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie,
- Witold Wroczyński - w latach 1935-1939 dyrektor Gimnazjum Mechanicznego w Tczewie,
- Stanisław Mieczysław Ziejewski - podporucznik rezerwy.

Jeńcami obozu w Ostaszkowie, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli:

- Franciszek Adamczyk - funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Gniewie,
- Jan Adamski - funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
- Stanisław Białous - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
- Feliks Bonk - funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Suchostrzygach (Tczew),
- Bronisław B. Borowiec - komendant Komisariatu Straży Granicznej w Gniewie,
- Tadeusz Franciszek Chełmecki - funkcjonariusz Straży Granicznej w Gniewie,
- Franciszek Ćwikliński - funkcjonariusz Policji Państwowej w Wielkich Walichnowach i Pelplinie,
- Marcin Duczmal - w latach 1934-1935 funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Suchostrzygach (Tczew),
- Piotr Grduszak - funkcjonariusz Służby Celnej w Tczewie,
- Józef Jaworski - komendant Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
- Franciszek Kasperek,
- Augustyn Krajnik - funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
- Piotr Kramkowski - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
-Teofil Krefft - kierownik Wydziału Śledczego Komendy Policji Państwowej w Tczewie,
- Władysław Lange,
- Paweł Leszczyński - funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
- Aleksander Lisowiec - funkcjonariusz Komendy Policji Państwowej w Tczewie,
- Julian Makowski - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie i Chojnicach,
- Jan Mielcarek,
- prawdopodobnie Antoni Nagórski,
- Jakub Napierała - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
- Sylwester Nowadzki - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
- Edward Karol Okulski - kierownik Inspektoratu Straży Granicznej w Tczewie,
- Wawrzyniec Olejniczak - funkcjonariusz Wydziału Śledczego Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
- Edward Pietroń - funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
- Leon Połom - funkcjonariusz Policji Państwowej w Tczewie,
- Leon Puchowski - funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
- Tadeusz Ignacy Skalski - kierownik Komisariatu Granicznego w Tczewie,
- Michał Sobczak - funkcjonariusz Posterunku Granicznego w Tczewie,
- Jan Synoradzki - funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
- Stefan Syrnicki - funkcjonariusz Posterunku Policji Państwowej w Pelplinie,
- Leon Tawdul - funkcjonariusz Komisariatu Granicznego w Tczewie,
- Jan Trzebiatowski - we wrześniu1939 roku służył w Komisariacie Granicznym w Tczewie,
- Józef Wierzbowski - funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie,
- Antoni Wierzchowski - kierownik Komisariatu Straży Granicznej w Gniewie,
- Romuald Wiśniewski - funkcjonariusz Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Tczewie.

Jeńcami obozu w Starobielsku, których personalia udało się ustalić, a którzy mieli związek z przedwojennym Tczewem lub Kociewiem, byli:

- Piotr Rafał Antonowicz - absolwent Wydziału Mechanicznego Szkoły Morskiej w Tczewie,
- Jan Izydor Błęcki,
- Jan Feliks Cybula - urzędnik tczewskiego Banku Ludowego,
- Wojciech Roman Czerski,
- Tadeusz Graczyk - adiutant dowódcy 2. Batalionu Strzelców w Tczewie,
- Bolesław Andrzej Hagmajer - absolwent Wydziału Nawigacji Szkoły Morskiej w Tczewie,
- Teofil Kuc,
- Marian Bronisław Sagański - dowódca kompanii w 2. Batalionie Strzelców w Tczewie,
- Roman Skornia - oficer 2. Batalionu Strzelców w Tczewie.

Prawdopodobnie związki z Kociewiem mieli także zamordowani w Ostaszkowie policjanci: Czesław Gryc i Jan Gryc. Być może jeńcami obozu kozielskiego był Kazimierz Leśniewski -właściciel majątku w Kursztynie oraz Czesław Teodor Waligóra - dzierżawca majątku w Małżewku.



Na podstawie:

- Tczewski Panteon Katyński, Marcin Kłodziński, Tczew 2017
- https://dzieje.pl/aktualnosci/zbrodnia-katynska