Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła krytycznie o programie "Czyste Powietrze". Wskazuje, że ostatnie dwa lata programu "Czyste Powietrze" wielu osobom kojarzą się z "nieprawidłowościami i nadużyciami na miliardy złotych". PORT PC proponuje przeprowadzenie działań naprawczych, m.in. uruchomienie dedykowanej infolinii, ścisłą kontrolę realizowanych inwestycji i stworzenie certyfikowanej listy wykonawców.

Według Pawła Lachmana, prezesa zarządu PORT PC, program "Czyste Powietrze", który miał wspierać efektywność energetyczną, w latach 2023-24 doprowadził do "wielu nadużyć", w szczególności w grupie najuboższych beneficjentów.


Według wyjaśnień PORT PC, od lipca 2022 r. osoby o najniższych dochodach mogły uzyskać dofinansowanie do 100 proc. kosztów netto, przy czym 50 proc. kwoty było wypłacane firmom instalacyjnym z góry. Choć celem było ułatwienie dostępu do czystych technologii, w praktyce, według przedstawicieli PORT PC, otworzyło to pole do masowych nadużyć, a często wręcz oszustw.


W 2024 r. w "Czystym Powietrzu" statystycznie co miesiąc przybywało wniosków na 1,3 mld zł, przy czym aż 86 proc. tej kwoty (1,1 mld zł) stanowiły wnioski z II i III grupy dofinansowania (czyli dla osób mniej zamożnych, uprawnionych do wysokich dotacji), a tylko 190 mln zł wnioski z I grupy. Prezes PORT PC szacuje, że w samym 2024 r. wnioski z II i III grupy przekroczyły kwotę 10 mld zł (ponad 1 mld zł miesięcznie - szczególnie od kwietnia 2024 r.).


Jednak dopiero w listopadzie 2024 r. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zatrzymał program "Czyste Powietrze", mimo że według Lachmana władze tej instytucji wiedziały o problemie masowych nadużyć co najmniej pół roku wcześniej. Pozwoliły zatem na dalsze marnotrawienie środków publicznych.

PORT PC wskazuje na kluczowe problemy, które, zdaniem przedstawicieli organizacji, doprowadziły do kryzysu. Wskazują oni m.in. na "nakłanianie konsumentów przez nieuczciwe firmy wykonawcze do udzielania im szerokich pełnomocnictw, a jednocześnie podpisywania niekorzystnych umów, zawierających wysokie kary umowne czy ukryte koszty". Innym problemem, według PORT PC, miało być dobieranie urządzeń pod kątem maksymalizacji zysku wykonawcy, a nie faktycznych potrzeb. W budynkach instalowano urządzenia dużo gorszej jakości niż te w umowie albo o znacząco zbyt małej mocy (nawet dwukrotnie), co powodowało nieskuteczne ogrzewanie i drastyczny wzrost rachunków. Ponadto powstawały instalacje w nieocieplonych budynkach. Brak obowiązkowych audytów doprowadził, zdaniem PORT PC, do montażu pomp ciepła w domach o złym stanie technicznym, w których nigdy nie powinny się znaleźć.


Dodatkowo poszkodowani nie szukają pomocy, a państwo - jak stwierdził niedawno wiceminister Krzysztof Bolesta - jedynie rozważa wsparcie oszukanych beneficjentów.



Tomasz Golański, instalator, ekspert branżowy, zwrócił uwagę, że prawidłowy dobór urządzeń, wyliczenie parametrów to proces złożony i wymagający specjalistycznej wiedzy.



PORT PC uruchomił specjalną infolinię (nr tel. 882 574 569), poprzez którą beneficjenci mogą zgłaszać nieprawidłowości oraz uzyskać rzetelne informacje dotyczące realnych kosztów użytkowania pomp ciepła i innych technologii grzewczych.

PORT PC pracuje również nad "Białą Księgą", która zawierać będzie szczegółowe rekomendacje dla rządu w zakresie optymalizacji programu "Czyste Powietrze". Jej wydanie poprzedzi publikacja "Czarnej Księgi" jako oceny dotychczasowych działań oraz przypadków nadużyć.

Według ekspertów PORT PC, aby naprawić funkcjonowanie programu "Czyste Powietrze", należy wprowadzić ścisłą kontrolę realizowanych inwestycji i audytów powykonawczych. Bardzo ważne jest włączenie w to gmin, a także zapewnienie im odpowiedniego wsparcia finansowego (obecne środki są zdecydowanie za małe). Potrzebna jest też lepsza weryfikacja firm biorących udział w programie. Powinna powstać certyfikowana lista wykonawców. Ważne jest również wzmocnienie nadzoru nad procesem doboru urządzeń i ich jakości, wyłączenie z dotacji produktów bez certyfikacji, a także wprowadzenie bazy cen referencyjnych w programie. Beneficjenci muszą mieć także dostęp do danych o kosztach ogrzewania.

PORT PC oczekuje, że Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKIŚ) oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) natychmiast poprawią listę ZUM oraz wprowadzą skuteczne mechanizmy kontrolne. Konieczne są zmiany systemowe, a nie jedynie kosmetyczne poprawki.