Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) od lat aktywnie angażuje się w sprawy dotyczące kredytów frankowych, podejmując działania mające na celu ochronę konsumentów oraz eliminację nieuczciwych praktyk banków. Poprzez interwencje, apele i wydawanie istotnych poglądów UOKiK dąży do zapewnienia równowagi między interesami banków a prawami kredytobiorców. Najważniejszym instrumentem Prezesa UOKiK w ww. zakresie jest możliwość wpisu nieuczciwego postanowienia umownego do rejestru klauzul niedozwolonych.

Znaczenie wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych

Warto zwrócić uwagę, iż sam wpis danego postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych powinien mieć znaczenie nie tylko dla zaprzestania jego stosowania, ale również skutkować całkowitym usunięciem waloryzacji danych umów kredytowych [1]. W postępowaniach dotyczących abstrakcyjnej kontroli klauzul używanych we wzorcach umownych głównym założeniem jest wyeliminowanie konkretnych postanowień abuzywnych wzorców, nie zaś postanowień konkretnych, konsensualnych umów. Stosowanie tychże postanowień w danej umowie może być badane wyłącznie w trybie kontroli incydentalnej. Konkretyzując więc, wpis do rejestru postanowienia abuzywnego, na mocy którego m. in. raty kapitałowo-odsetkowe były przeliczane po kursach umieszczanych w tabelach banków, nie prowadzi do automatycznej eliminacji z poszczególnej umowy kredytu frankowego, klauzul waloryzacyjnych. 

Orzeczenie TSUE i stanowisko Prezesa UOKiK z 2019 roku

Jednym z kluczowych stanowisk Prezesa UOKiK w zakresie kredytów frankowych jest to, wydane 16 grudnia 2019 r. w korelacji do wyroku TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 (Dziubak vs Raiffeisen Bank International AG). Najważniejsze tezy wypływające z powyższego poglądu zostały przedstawione na oficjalnej stronie internetowej urzędu:

Klauzule waloryzacyjne i denominacyjne - ryzyko nieważności umowy

Spory "frankowe", co do których stanowisko zajmował Prezes UOKiK, głównie dotyczyły klauzul waloryzacyjnych. Ustalanie wysokości poszczególnych rat kapitałowo-odsetkowych na podstawie kursów zawartych w tabelach bankowych, w mniemaniu Prezesa UOKiK jest niedozwolone i może prowadzić nawet do unieważnienia całej umowy kredytu. Przykładowe stanowisko Prezesa UOKiK zawierające istotny pogląd dla sprawy, która dotyczyła kwestii klauzul denominacyjnych w umowie kredytu, miało związek ze sprawą toczącą się przed Sądem Okręgowym w Warszawie, I Wydział Cywilny, pod sygnaturą akt I C 776/16. Zakwestionowane w tamtejszej sprawie postanowienia umowne dotyczyły zasad przeliczania kwoty kredytu i rat kredytu na złote w oparciu o kursy CHF. Prezes UOKiK uznał, iż spełniają one przesłanki uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne oraz zasugerował, że sąd badający przedmiotową sprawę może rozważyć stwierdzenie nieważności umowy [3]. 

Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego jako klauzula niedozwolona

Kwestia pomniejsza, co do której Prezes UOKiK także zajmował własne stanowisko na tle sporów "frankowych" dotyczyła ubezpieczenia niskiego wkładu własnego. Na podstawie postanowień kształtujących zobowiązanie konsumentów do opłacania składek na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego banki nie mogły w żaden sposób wykazać, że środki przekazywane im przez konsumentów były faktycznie w całości przeznaczane na spłatę składek ubezpieczeń wynikających z zawieranych przez nich umów z towarzystwami ubezpieczeń. Do powyższego stanu faktycznego odnosi się klauzula nr 6068 (wyrok SOKiK z dnia 24 sierpnia 2012 roku). Zgodnie przywołanym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów niedozwolone jest, aby na konsumentów nałożony został obowiązek ponoszenia kosztów umowy ubezpieczenia w sytuacji, gdy nie są oni stronami tej umowy ani nawet z jej tytułu, w jakikolwiek sposób, uposażeni. Umowa ubezpieczenia w postaci w jakiej została zapisana w umowie kredytu, zabezpiecza wyłącznie bank, nie zaś konsumenta, mimo że to on jest zobowiązany pokrywać koszty ubezpieczenia. Zgodnie z wyrokiem, taki stosunek pomiędzy bankiem a kredytobiorcą nie tylko rażąco narusza jego interesy, ale też godzi w dobre obyczaje. W przedmiotowej sytuacji konsument nie ma żadnej możliwości wpływania na czas trwania ubezpieczenia ani na zasadność jego kontynuacji. Opłata składek ubezpieczenia stanowi więc jedynie dodatkowy koszt kredytu, na który kredytobiorca nie ma żadnego wpływu, przy jednoczesnym braku jakiegokolwiek uposażenia wynikającego dla niego z zawartej umowy ubezpieczenia.
Reasumując, dzięki powyższym działaniom Prezes UOKiK odgrywa kluczową rolę w ochronie praw konsumentów posiadających kredyty frankowe, wspierając ich w sporach z bankami i dążąc do eliminacji nieuczciwych praktyk rynkowych.
autor: apl. adw. Adam Sobolewski, Korzybski Wojciński Kancelaria Radców Prawnych sp.k.

------
[1] https://palestra.pl/pl/czasopismo/wydanie/6-2018/artykul/kredyty-frankowe-a-abuzywne-klauzule-waloryzacyjne 
[2] https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=16051 
[3] Stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawierające istotny pogląd dla sprawy, znak RWR 644-501/2016/JM/WS z dnia 13 marca 2017 r.